यथा सम्रादेवाधिकृतान् विनियुङ्क्ते ।
एतन् ग्रामानोतान् ग्रामानधितिष्टस्वेत्येवमेवैष प्राण इतरान् प्राणान् पृथक्
पृथगेव सन्निधत्ते पायूपस्थेऽपानं चक्षुःश्रोत्रे मुखनासिकाभ्यां
प्राणः स्वयं प्रातिष्टते मध्ये तु समानः ।
एष ह्येतद्धुतमन्नं समं नयति तस्मादेताः सप्तार्चिषो भवन्ति ॥४-५॥
Yatha samradevadhi krutan viniyunkte ।
Etan gramanotan Graman adhitist asvety evamevaisa
prana itaran pranan prthak Prthageva sannidhatte
Payupasthe'panam chaksuhsrotre mukha nasikabhyam
Pranah Svayam Pratistate madhye tu samanah ।
Esa hyetaddhutamannam samam nayati
Tasmadetah saptarchiso bhavanti ॥4-5॥
જેમ કો’ક સમ્રાટ રાખતો પોતાના અધિકારીને,
જુદા જુદા સ્થળમાં ચૂંટે ફરજો જુદી આપીને,
એ જ પ્રમાણે મુખ્ય પ્રાણ આ જુદા જુદા પ્રાણોને,
જુદા જુદા સ્થળમાં રાખે જુદી ફરજો આપીને. ॥૪॥
સ્વયં રહે છે આંખ કાનમાં, મુખ ને નાકે ચાલે છે,
અપાન રે’છે ગુદાઉપસ્થે, મૂત્ર અને મળ કાઢે છે;
શરીર મધ્યે સમાન રે’છે, તે જે અન્ન ખવાયે છે,
તેનું તત્વ બધા અંગોમાં સમભાવે પ્હોંચાડે છે;
એ અન્નતણા રસથી સાતે દ્વાર શક્તિને પામે છે,
આંખ, કાન ને નાક, જીભ એ સાતે કાર્ય બજાવે છે. ॥૫॥
*
વ્યાન નામના પ્રાણનું વર્ણન: નાડી વિશે
हृदि ह्येष आत्मा ।
अत्रैतदेकशतं नाडीनं तासां शतं शतमेकैकस्या
द्वासप्ततिर्द्वासप्ततिः प्रतिशाखानाडीसहस्राणि भवन्त्यासु व्यानश्चरति ॥६॥
Hrdi hyesa atma ।
Atraitad eka satam nadinam
Tasam satam satam ekaikasya dva-saptatir-dvasaptatih
Prati-sakha-nadi-sahasrani Bhavantyasu vyanascharati ॥ 6॥
જીવાત્મા આ હૃદયે રે’છે, હૃદયે સો નાડીઓ છે,
એકેકતણી એક સો વળી શાખાનાડી થાયે છે;
એક એક શાખાનાડીની થાય વળી બોત્તેર હજાર,
પ્રતિશાખા-નાડીઓ, એમાં વ્યાન વાયુનો છે સંચાર. ॥૬॥