अथ चैनं नित्यजातं नित्यं वा मन्यसे मृतम् ।
तथापि त्वं महाबाहो नैवं शोचितुमर्हसि ॥२-२६॥
atha chainam nityajatam nityam va manyase mritam
tatha api tvam mahabaho naianam shochitum arhasi
જન્મમરણ આત્માતણાં અથવા તો તું માન,
તો પણ કરવો શોક ના, ઘટે તને તે જાણ.
*
जातस्य हि ध्रुवो मृत्युर्ध्रुवं जन्म मृतस्य च ।
तस्मादपरिहार्येऽर्थे न त्वं शोचितुमर्हसि ॥२-२७॥
jatasya hi dhruvo mrityur dhruvam janma mritasyascha,
tasmad apariharyerthe na tvam shochitum arhasi
જન્મે તે મરતું સદા, મરેલ જન્મે તેમ,
તેવો જગનો નિયમ છે, શોક થાય તો કેમ ?
*
MP3 Audio
*
अव्यक्तादीनि भूतानि व्यक्तमध्यानि भारत ।
अव्यक्तनिधनान्येव तत्र का परिदेवना ॥२-२८॥
avyaktadini bhutani vyaktamadhyani bharata
avyaktanidhanani eva tatra ka paridevana.
વ્યકત મધ્યમાં થાય છે, આદિ અંત અવ્યકત,
જીવ બધા શાને પછી, થાય શોકમાં રકત.
*
आश्चर्यवत्पश्यति कश्चिदेनमाश्चर्यवद्वदति तथैव चान्यः ।
आश्चर्यवच्चैनमन्यः शृणोति श्रुत्वाप्येनं वेद न चैव कश्चित् ॥२-२९॥
ashcharyavat pashyati kashchid enam
ashcharyavad vadanti tathaiva cha anyah.
Ashcharyavachai anamanyah shrinoti
Shrutva apyenam veda na chaiva kashchit
અચરજ પામીને જુવે કોઈ આત્માને.
અચરજથી બોલે સુણે કોઈ આત્માને.
શ્રોતા વક્તા સર્વ તે હજારમાંથી કો'ક,
જાણી શકતા આત્માને કરોડમાંથી કો'ક.
*
देही नित्यमवध्योऽयं देहे सर्वस्य भारत ।
तस्मात्सर्वाणि भूतानि न त्वं शोचितुमर्हसि ॥२-३०॥
dehi nityamo avadhyo ayam dehe sarvasya bharata
tasmat sarvani bhutani na tvam shochitam arhasi.
શરીરમાં આત્મા રહ્યો તે ન કદીય મરાય,
તેથી કોઈ જીવનો, શોક કરી ન શકાય. ॥૩૦॥
Meaning
हे महाबाहो, अगर तुम आत्मा को बार बार जन्म लेती और मरनेवाली मानो, तब भी, तुम्हें शोक नहीं करना चाहिऐ । क्योंकि जिस प्रकार हर जन्म लेनेवाले का मरना निश्चित है उसी प्रकार मरनेवाले का फिर जन्म लेना भी निश्चित है । इस क्रम में बदलाव करने के लिए तू असमर्थ है अतः तुम्हें इसके बारे में शोक नहीं करना चाहिऐ । हे अर्जुन, हरएक जीवात्मा जन्म के पहले और मृत्यु के बाद दिखाई नहीं पडता, सिर्फ बिच की अवस्था में दिखाई पडता है । फिर ऐसी स्थिति में क्या शोक करना ? कोई महापुरुष आत्मा को आश्चर्य से देखते है, कोई इसके बारे में आश्चर्य से बताता है, और कोई इसके बारे में आश्चर्यचित होकर सुनते है, मगर कोई सुनने के बाद भी उसे नहीं जानते । हे भारत, आत्मा नित्य है, अछेद्य है, किसी भी तरह उसका वध नहीं किया जा सकता, इसलिये तुम्हें किसी भी जीव के लिये शोक करने की आवश्यकता नहीं ।
*
હે મહાબાહો, જો તું આત્માને વારેવારે જન્મ લેનાર અથવા મૃત્યુ પામનાર માનતો હોય, તો પણ તારે માટે શોક કરવાનું કોઈ કારણ નથી. કારણ કે જેવી રીતે દરેક જન્મ લેનારનું મૃત્યુ નિશ્ચિત છે તેવી રીતે દરેક મરનારનું ફરી જન્મવું પણ એટલું જ નિશ્ચિત છે. એ ક્રમમાં ફેરફાર કરવા માટે તું અસમર્થ છે. એટલે તારે એ વિચારી શોક કરવાની જરૂર નથી. હે અર્જુન, દરેક જીવાત્મા જન્મ પહેલાં અને મૃત્યુ પછી દેખાતો નથી. આ તો વચ્ચેની અવસ્થામાં જ તું એને જોઈ શકે છે. તો પછી એને માટે તું કેમ શોક કરે છે ? કોઈ આત્માને અચરજથી જુએ છે, કોઈ અચરજથી એના વિશે વર્ણન કરે છે, પરંતુ આત્મા વિશે સાંભળનાર અનેકોમાંથી કોઈક જ એને ખરેખર જાણી શકે છે. હે ભારત, આત્મા નિત્ય છે, અવિનાશી છે, એથી તારે કોઈના મૃત્યુ પામવા પર શોક કરવાની જરૂરત નથી.